آینده شهرهای ایران در افق ۱۴۱۰ هوشمند، متصل، انسان‌محور و داده‌محور است؛ آینده‌ای که در آن تصمیم‌ها بر پایه تحلیل دقیق اطلاعات و نیازهای شهروندان گرفته می‌شود. در سال‌های اخیر، شهرهای ایران از جمله اصفهان، مشهد و تهران گام‌های مؤثری در مسیر هوشمندسازی برداشته‌اند. دستیار ویژه شهردار اصفهان در امور هوشمندسازی، بر ضرورت یکپارچگی ملی و طراحی الگوی ارزیابی بلوغ تحول دیجیتال تأکید کرد.
در آستانه ورود به دهه جدید توسعه شهری، مفهوم شهر هوشمند دیگر تنها واژه‌ای فانتزی یا شعار مدیریتی نیست؛ بلکه به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر برای بقا، رشد و پویایی شهرهای ایران تبدیل شده است. از خیابان‌های پرترافیک کلان‌شهرها گرفته تا محلات کوچک و تاریخی، همه‌چیز در حال دگرگونی است؛ دگرگونی‌ای که نه‌تنها زیرساخت‌ها را متحول می‌کند، بلکه نوع نگاه به زندگی شهری را نیز بازتعریف می‌کند.
روند جهانی و جایگاه ایران
در سال‌های اخیر، روند جهانی توسعه شهرهای هوشمند با سرعتی چشمگیر در حال گسترش است و ایران نیز از این موج جهانی عقب نمانده است. در بسیاری از شهرهای کشور، از جمله اصفهان، مشهد، تهران، شیراز و تبریز، طرح‌های گسترده‌ای در حوزه هوشمندسازی شهری آغاز شده‌اند.
مفهوم شهر هوشمند
هوشمندسازی شهر تنها به معنای نصب چند حسگر یا اپلیکیشن نیست، بلکه تحولی فراگیر در مدل مدیریت شهری است که به مدد فناوری‌های نوین نظیر اینترنت اشیا، داده‌های بزرگ، هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و شبکه‌های ارتباطی نسل پنجم به واقعیتی ملموس تبدیل می‌شود.
شهر هوشمند در نگاه نوین، شهری است که در آن تمام اجزای زندگی از مدیریت ترافیک گرفته تا جمع‌آوری پسماند، از ارائه خدمات اجتماعی تا گردشگری، در یک شبکه یکپارچه و هوشمند با یکدیگر در ارتباط هستند.
ظرفیت‌های ایران
ایران با برخورداری از ظرفیت بالای نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های ارتباطی گسترده و رشد سریع استارتاپ‌های فناورانه، در موقعیتی ممتاز برای جهش به سمت شهرهای هوشمند قرار دارد. سازمان‌های فناورانه شهرداری‌ها، از جمله سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری‌ها، نقش محوری در این مسیر ایفا می‌کنند.
نقش شهروند در شهر هوشمند
شهر هوشمند بدون شهروند آگاه، مشارکت‌جو و مسئول‌پذیر معنا ندارد. آموزش دیجیتال، فرهنگ‌سازی عمومی و ایجاد اعتماد اجتماعی نسبت به داده‌ها و فناوری‌های نوین از جمله ضروری‌ترین گام‌ها به شمار می‌آید.
ابعاد اقتصادی و زیست‌محیطی
از منظر اقتصادی، شهرهای هوشمند ایران می‌توانند موتور محرک توسعه پایدار باشند. در حوزه محیط‌زیست نیز، هوشمندسازی می‌تواند ناجی شهرهای در معرض بحران زیست‌محیطی ایران باشد.
نظر دستیار ویژه شهردار اصفهان
سعید فردانی، دستیار ویژه شهردار در امور هوشمندسازی و مدیرعامل سازمان فناوری اطلاعات و ارتباطات شهرداری اصفهان، اظهار داشت: "در کشور، مفهوم هوشمندسازی در حال گذار از یک نام به یک رسم مشخص است و فضای دانشی آن به‌تدریج به عرصه اجرایی و عملیاتی وارد می‌شود."
وی ادامه داد: "هنر مدیران و کارشناسان شهری آن است که از ظرفیت‌های علمی استفاده کرده، دانش را به عمل تبدیل کنند و از بازخورد عمل برای بهبود دانش و توسعه مهارت بهره ببرند."
جایگاه ایران در هوش مصنوعی
فردانی با اشاره به جایگاه ایران در حوزه هوش مصنوعی تأکید کرد: "طبق آمار، رتبه ایران در زمینه دانش هوش مصنوعی حدود ۷۰ به بالا است، اما از نظر عملیاتی‌سازی و پیاده‌سازی، در رتبه ۱۷ جهانی قرار داریم که نشان می‌دهد در حوزه دانش رشد خوبی داشته‌ایم اما در زمینه اجرای عملی هنوز فاصله داریم."
الگوی ملی ارزیابی بلوغ
وی با بیان اینکه یکی از اقدامات ملی مهم، طراحی الگوی ارزیابی بلوغ تحول دیجیتال و هوشمندسازی در مدیریت شهری است، خاطرنشان کرد: "حدود یک سال است که در کمیسیون فاوا و شهر هوشمند کلان‌شهرهای ایران روی این الگو کار می‌کنیم تا شهرها بتوانند به‌صورت هماهنگ، هم‌افزا و هم‌سو حرکت کنند."
دستاوردهای اصفهان
فردانی با اشاره به دو دستاورد بزرگ شهر اصفهان خاطرنشان کرد: "ما در اصفهان دو لبه اصلی داریم؛ یکی لبه شهروندی با عنوان 'اصفهان من' و دیگری لبه مدیریت شهری با عنوان 'سکوی اصفهان هوشمند'. لبه شهروندی مربوط به خدمات مستقیم به مردم است و در حال‌حاضر بیش از ۲۰۰ خدمت در سایت و بیش از ۶۰ خدمت در اپلیکیشن ارائه می‌شود."
چالش‌های پیش‌رو
فردانی درباره چالش‌های پیش‌روی هوشمندسازی تأکید کرد: "مهم‌ترین چالش، نبود یکپارچگی ساختاری میان دستگاه‌های مختلف در محدوده شهر است. چالش دیگر، مقاومت در برابر تغییر و تحول است. شهر هوشمند یک پروژه نیست، بلکه یک رویکرد بنیادین است که ساختارها را از ریشه دگرگون می‌کند."
دیدگاه دانشگاهی
محمدرضا سمیعی، عضو هیئت‌علمی دانشگاه پیام نور، می‌گوید: "شهرهای بزرگ امروزی با چالش‌های متعددی از جمله تراکم جمعیت، مصرف بالای انرژی و مشکلات زیست‌محیطی روبه‌رو هستند. یکی از برجسته‌ترین راه‌حل‌های نوین در این زمینه، هوشمندسازی شهرهاست."
وی افزود: "آینده شهرها در گرو تلفیق فناوری، دانش و انسان‌محوری است؛ جایی که مدیریت داده‌ها، انرژی و رفتار شهروندان در یک شبکه هوشمند و منسجم، چهره‌ای نوین از تمدن شهری قرن بیست‌ویکم را رقم خواهد زد."
نتیجه‌گیری
چشم‌انداز آینده شهرهای هوشمند ایران، چشم‌اندازی است از هم‌زیستی میان انسان، فناوری و طبیعت؛ شهری که در آن داده‌ها سخن می‌گویند، ساختمان‌ها می‌اندیشند، خیابان‌ها می‌فهمند و شهروندان در مرکز تمام تصمیم‌ها قرار دارند.
این آینده در همین مسیر در حال شکل‌گیری است، مسیری که اگر با برنامه‌ریزی دقیق، نگاه آینده‌نگر و مشارکت جمعی همراه شود، می‌تواند چهره شهرهای ایران را برای همیشه دگرگون کند.
