روز جهانی شهرها که هر سال ۹ آبان برگزار می‌شود، امسال با شعار «شهرهای هوشمند مردم‌محور» بر اهمیت قرار گرفتن انسان در مرکز تحولات دیجیتال شهری تأکید دارد. سازمان جهانی بهداشت در این راستا راهنماهای جدیدی برای ادغام سلامت در سیاست‌های شهری منتشر کرده و بوگوتای کلمبیا میزبان گردهمایی بین‌المللی شهرداران و کارشناسان برای بحث درباره آینده شهرهای پایدار است. هدف اصلی این رویداد، ایجاد شهرهایی است که در آن فناوری در خدمت رفاه شهروندان و نه صرفاً پیشرفت تکنولوژیک باشد.
شهرهای هوشمند؛ اما برای چه کسی؟
سازمان ملل متحد ۹ آبان (۳۱ اکتبر) هر سال را به‌عنوان روز جهانی شهرها نام‌گذاری کرده است. این روز فرصتی است برای توجه به روند شتابان شهرنشینی در جهان و چالش‌ها و فرصت‌هایی که همراه آن به وجود می‌آید. امسال، شعار این روز «شهرهای هوشمند مردم‌محور» است؛ شعاری که یادآور این نکته مهم است: فناوری باید در خدمت انسان باشد، نه برعکس.
در دنیایی که شاهد رشد سریع فناوری‌های دیجیتال، هوش مصنوعی و اینترنت اشیا هستیم، خطر آن وجود دارد که شهرها تبدیل به نمایشگاه‌هایی از نوآوری‌های فناورانه شوند، بدون آنکه نیازهای واقعی شهروندان را برآورده کنند. شعار امسال تأکید می‌کند که شهر هوشمند واقعی، شهری است که در آن تصمیم‌گیری مبتنی بر شواهد، حکمرانی مشارکتی و نظام‌های یکپارچه، همگی در راستای بهبود کیفیت زندگی مردم عادی قرار دارند.
سلامت شهری؛ در قلب تحول
سازمان جهانی بهداشت امسال با رویکردی جدی‌تر از گذشته، نقش سلامت را در تحول شهرهای هوشمند برجسته کرده است. این سازمان معتقد است که شهر هوشمند واقعی، شهری است که به سلامت جسمی و روانی شهروندانش اهمیت می‌دهد.
به همین مناسبت، WHO «راهنمای استراتژیک سلامت شهری برای تصمیم‌گیرندگان» را منتشر کرده که حاصل دهه‌ها تجربه در حوزه سلامت شهری است. این سند به دولت‌ها کمک می‌کند تا سلامت را با چالش‌های بزرگ زمانه مانند تغییرات اقلیمی، بحران‌های بهداشتی، مهاجرت و تحول دیجیتال پیوند دهند. رونمایی رسمی این راهنما ۹ آبان در یک رویداد بین‌المللی برگزار می‌شود.
همچنین دو ماژول نخست از مجموعه ۹ ماژولی آموزشی سلامت شهری WHO رونمایی شده است. این دوره‌ها برای سیاست‌گذاران و فعالان شهری طراحی شده‌اند و موضوعاتی مانند تراکم جمعیت، ساختار محلات، استفاده از زمین و عدالت سلامت را پوشش می‌دهند. هدف اصلی، توانمندسازی مدیران شهری برای درک بهتر ارتباط میان محیط شهری و سلامت شهروندان است.
دفتر منطقه‌ای WHO در جنوب شرق آسیا نیز با همکاری شبکه شهرهای سالم و آزمایشگاه حکمرانی شهری، برنامه‌های گسترده‌ای برای ترویج شهرهای هوشمند مردم‌محور اجرا کرده است. این برنامه‌ها بر تقویت ظرفیت دولت‌های محلی برای استفاده هوشمندانه از فناوری متمرکزند.
بوگوتا؛ صحنه گفتگوی جهانی
مراسم اصلی روز جهانی شهرها امسال در بوگوتا، پایتخت کلمبیا، برگزار می‌شود. این رویداد میزبان شهرداران، کارشناسان و نمایندگان سازمان‌های بین‌المللی است که در میزگردهایی درباره هوش مصنوعی، داده‌های شهری، حمل‌ونقل هوشمند، نظام سلامت و تاب‌آوری در برابر بحران‌ها گفتگو می‌کنند.
نکته مهم این نشست‌ها این است که گذار به دوران دیجیتال نیازمند حکمرانی شفاف، داده‌محور و پاسخگو به نیازهای واقعی شهروندان است. علاوه‌بر این، نقش خانواده، جوانان و جامعه محلی در شکل‌دهی آینده شهری نیز مورد توجه قرار می‌گیرد.
خانواده در مرکز توسعه شهری
فدراسیون بین‌المللی توسعه خانواده (IFFD) نیز در راستای این رویداد، دستاوردهای خود را در چارچوب «اعلامیه ونیز در مورد شهرهای فراگیر برای خانواده‌های پایدار» برجسته کرده است. این اعلامیه که از سال ۲۰۱۷ آغاز به کار کرده، تاکنون توسط بیش از ۲۵۰ شهر و منطقه در سراسر جهان تأیید شده است.
هدف اصلی این اعلامیه، طراحی سیستم‌ها و خدمات شهری است که به‌طور فعال از خانواده‌ها حمایت کنند. این رویکرد با اهداف توسعه پایدار سازمان ملل، به‌ویژه هدف ۱۱ (شهرها و جوامع پایدار) و هدف ۱۷ (مشارکت برای اهداف) همسو است.
فعالیت‌های محلی؛ تأثیرات جهانی
به مناسبت روز جهانی شهرها، برنامه‌های متنوعی در شهرهای مختلف جهان برگزار می‌شود. آموزش زیست‌محیطی، توسعه فضای سبز، پاک‌سازی شهری و ترویج استفاده آگاهانه از فناوری از جمله این فعالیت‌ها هستند. هدف اصلی، افزایش مشارکت عمومی در مدیریت شهری و تقویت حس تعلق اجتماعی است.
این برنامه‌ها نشان می‌دهند که تحول شهری تنها از بالا به پایین اتفاق نمی‌افتد؛ بلکه نیازمند مشارکت فعال شهروندان در سطح محله و منطقه است.
چالش‌ها و امیدها
شهرهای امروز با چالش‌های جدی روبه‌رو هستند: آلودگی هوا، کمبود منابع آب، ترافیک سنگین، مدیریت پسماند و نابرابری‌های اجتماعی. اما در کنار این چالش‌ها، فرصت‌هایی نیز وجود دارد. رشد اقتصادی و فرهنگی، نوآوری‌های فناورانه و هم‌افزایی بین جوامع محلی، امید تازه‌ای برای آینده شهرها ایجاد کرده‌اند.
نکته کلیدی این است که هیچ راه‌حل جادویی برای تحول شهری وجود ندارد. تنها از طریق همکاری واقعی میان دولت‌ها، شهروندان و نهادهای بین‌المللی می‌توان به سوی شهرهایی سالم، پایدار و انسان‌محور حرکت کرد؛ شهرهایی که کیفیت زندگی نسل حاضر و آینده را تضمین کنند.
نگاهی به آینده
روز جهانی شهرها ۲۰۲۵ یادآور این حقیقت است که شهرهای هوشمند واقعی، شهرهایی نیستند که صرفاً از فناوری‌های پیشرفته استفاده می‌کنند. شهرهای هوشمند واقعی، شهرهایی هستند که در آن فناوری، داده و نوآوری همگی در خدمت انسان قرار دارند؛ انسان‌هایی با نیازها، آرزوها و حقوق مشخص.
آینده شهرها به انتخاب‌های امروز ما بستگی دارد. انتخاب‌هایی که باید هوشمندانه، عادلانه و مردم‌محور باشند.
