شرکت مخابرات ایران با سرمایه‌گذاری ۵۰ هزار میلیارد ریال، بزرگترین طرح ارتباطی کشور را برای پوشش فیبرنوری مشهد آغاز کرده و تا به حال ۸۰۰ کیلومتر از ۲۵۰۰ کیلومتر حفاری انجام شده است. مسئولان ادعا می‌کنند که مشهد تا پایان سال به نخستین شهر هوشمند کشور تبدیل می‌شود و بیش از ۴۵۰ هزار خانوار به فیبرنوری دسترسی دارند. اما سؤال اصلی این است: آیا داشتن اینترنت پرسرعت به‌تنهایی یک شهر را هوشمند می‌کند؟
وعده بزرگ: نخستین شهر هوشمند کشور
پنجم اردیبهشت امسال، تفاهم‌نامه‌ای با عنوان «مشهد، شهر هوشمند، شهر آینده» میان شرکت مخابرات ایران، استاندار خراسان رضوی، نمایندگان مجلس و شهرداری مشهد امضا شد. بر اساس این طرح، قرار است یک و نیم میلیون خط تلفن در مشهد زیرپوشش فیبرنوری قرار گیرد و مشهد تا پایان سال به نخستین شهر هوشمند کشور تبدیل شود.
این وعده بزرگ است. اما واقع‌بینانه است؟
محمد جعفرپور، مدیرعامل شرکت مخابرات ایران، اعلام کرد که ۵۰ هزار میلیارد ریال اعتبار برای این طرح اختصاص یافته است. او گفت: «این طرح بزرگترین طرح ارتباطی کشور خواهد بود که مشهد را به یک کارگاه بزرگ عملیاتی تبدیل می‌کند.»
اما بیایید صادق باشیم: آیا فیبرنوری به‌تنهایی یک شهر را هوشمند می‌کند؟
شهر هوشمند یا شهر با اینترنت سریع؟
مفهوم شهر هوشمند بسیار گسترده‌تر از داشتن اینترنت پرسرعت است. شهر هوشمند یعنی:
- سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند
- مدیریت هوشمند انرژی و آب
- خدمات شهری دیجیتال
- سیستم‌های امنیتی پیشرفته
- مدیریت هوشمند زباله و محیط‌زیست
- نظام سلامت دیجیتال
- آموزش آنلاین
- حکمرانی مبتنی بر داده
فیبرنوری زیرساخت این همه است، نه خود شهر هوشمند. این مثل این است که بگوییم با ساختن جاده‌های عریض، شهری پیشرفته داریم. جاده لازم است، اما کافی نیست.
پیشرفت کار: ۳۲ درصد
حسن آذری نصرآباد، مدیر مخابرات منطقه خراسان رضوی، گفت که تا به حال ۸۰۰ کیلومتر از ۲۵۰۰ کیلومتر حفاری انجام شده و پیشرفت پروژه ۳۲ درصد است.
علی دلگیر، مدیرکل ارتباطات و فناوری اطلاعات استان، اعلام کرد که با این میزان حفاری، دسترسی شبکه فیبرنوری برای بیش از ۴۵۰ هزار خانوار مشهدی فراهم شده، اما فقط ۱۶ هزار خانوار از این بستر استفاده می‌کنند.
این آمار جالب است. یعنی از ۴۵۰ هزار خانواری که دسترسی دارند، تنها ۱۶ هزار نفر (کمتر از ۴ درصد) واقعاً متصل شده‌اند. چرا؟
ممکن است دلایل مختلفی داشته باشد:
- هزینه بالای اتصال
- عدم آگاهی شهروندان از مزایا
- کیفیت نامطمئن خدمات
- یا شاید اینکه مردم احساس نیاز نمی‌کنند
هر دلیلی که باشد، این شکاف بزرگ میان دسترسی و استفاده واقعی، نشانه مشکلی است.
استاندار: وضعیت فیبرنوری نامطلوب بود
غلامحسین مظفری، استاندار خراسان رضوی، اعتراف کرد که در ابتدای مسئولیت‌اش، وضعیت فیبرنوری در مشهد نامطلوب بود. او گفت: «شرکت‌هایی که در این زمینه فعال بودند نیز عملکرد مطلوبی نداشتند.»
این اعتراف مهم است. یعنی مشکل تنها کمبود زیرساخت نبوده، بلکه کیفیت خدمات و عملکرد شرکت‌ها هم ضعیف بوده است.
او افزود: «با ظهور تجارت الکترونیک و کسب‌وکارهای برخط، اینترنت پرسرعت و قابل اعتماد برای رونق کارآفرینان بسیار مهم است.»
این درست است. اما دوباره باید پرسید: آیا فقط زیرساخت کافی است؟ کارآفرینان به بیش از اینترنت سریع نیاز دارند؛ به آموزش، سرمایه، بازار و فرهنگ کارآفرینی.
سرمایه‌گذاری بی‌سابقه
مسئولان تأکید می‌کنند که این حجم سرمایه‌گذاری (۵۰ هزار میلیارد ریال) در تاریخ مخابرات استان بی‌سابقه است. این درست است و قابل قدردانی.
آذری نصرآباد گفت که همه عملیات با اتکا به منابع داخلی و از طریق بهینه‌سازی شبکه کابلی و مولدسازی دارایی‌های شرکت مخابرات انجام شده است.
این یعنی بودجه دولتی خاصی تزریق نشده، بلکه خود مخابرات با فروش دارایی‌ها و بهینه‌سازی منابع این کار را انجام داده است. این نشان از جدیت می‌دهد، اما سؤال این است: آیا این مدل تأمین مالی پایدار است؟
چالش‌های واقعی
اجرای این پروژه با چالش‌های جدی روبه‌روست:
اول، حفاری در شهر شلوغ. جعفرپور اعتراف کرد: «اجرای چنین طرحی در کلانشهری مانند مشهد، با توجه به شرایط خاص معابر و ترافیک شهری، بسیار دشوار است.»
دوم، زمان‌بندی. وعده تکمیل تا پایان سال با توجه به اینکه تا الان تنها ۳۲ درصد کار انجام شده، بسیار خوش‌بینانه به نظر می‌رسد.
سوم، جذب مشترک. تنها ۴ درصد از کسانی که دسترسی دارند، متصل شده‌اند. این یعنی باید کار زیادی روی بازاریابی، قیمت‌گذاری و فرهنگ‌سازی انجام شود.
چهارم، کیفیت خدمات. داشتن زیرساخت یک چیز است، اما ارائه خدمات باکیفیت و پایدار چیز دیگر.
پروژه «ایران امام رضا»
آذری نصرآباد ادعای جالبی کرد: «این مگا پروژه فقط یک طرح ارتباطی نیست، بلکه پیوندی معنوی با هویت ملی و مذهبی ما دارد و آغازگر پروژه بزرگ ملی ایران امام رضا خواهد بود.»
این جمله کمی مبهم است. منظور از «پروژه بزرگ ملی ایران امام رضا» چیست؟ آیا این یعنی طرح فیبرنوری به سراسر کشور گسترش می‌یابد؟ یا منظور دیگری است؟
استفاده از مفاهیم معنوی و مذهبی برای توجیه یک پروژه فنی می‌تواند انگیزه‌بخش باشد، اما نباید از نکات فنی و اجرایی منحرف شود.
شهرهای دیگر استان
خوشبختانه این طرح فقط مشهد را شامل نمی‌شود. دلگیر گفت که عملیات حفاری در ۲۲ شهر دیگر استان نیز شروع شده و تاکنون در ۱۲ شهر به صورت کامل انجام شده است.
این خبر خوبی است. شهرهای کوچک‌تر اغلب از توسعه زیرساخت‌ها محروم می‌مانند. اگر آن‌ها نیز به فیبرنوری دسترسی پیدا کنند، می‌تواند فرصت‌های اقتصادی و آموزشی جدیدی ایجاد کند.
آیا مشهد تا پایان سال شهر هوشمند می‌شود؟
بیایید واقع‌بین باشیم: نه، مشهد تا پایان سال شهر هوشمند نمی‌شود.
شاید فیبرنوری تکمیل شود (که این هم با توجه به ۳۲ درصد پیشرفت، مشکوک است). اما داشتن فیبرنوری به‌تنهایی یک شهر را هوشمند نمی‌کند.
برای شهر هوشمند نیاز است که:
- سیستم‌های حمل‌ونقل هوشمند طراحی و اجرا شوند
- خدمات شهری دیجیتال شوند
- داده‌ها جمع‌آوری و تحلیل شوند
- شهروندان آموزش ببینند
- نهادهای شهری با هم هماهنگ شوند
- فرهنگ استفاده از فناوری ترویج شود
این همه نیازمند زمان، سرمایه، برنامه‌ریزی و اجرای دقیق است.
نگاهی به آینده
پروژه فیبرنوری مشهد یک گام مثبت و مهم است. سرمایه‌گذاری ۵۰ هزار میلیارد ریالی قابل تحسین است. اجرای ۸۰۰ کیلومتر حفاری در مدت کوتاه نشان از جدیت می‌دهد.
اما نباید این پروژه را با شهر هوشمند اشتباه گرفت. فیبرنوری زیرساخت است، نه مقصد. این شروع سفر است، نه پایان آن.
امیدواریم که:
- پروژه با موفقیت به پایان برسد
- قیمت‌گذاری منصفانه باشد تا مردم بتوانند استفاده کنند
- کیفیت خدمات تضمین شود
- و مهم‌تر از همه، این زیرساخت به‌عنوان پایه‌ای برای توسعه واقعی خدمات هوشمند شهری استفاده شود
یک سال بعد، باید بپرسیم: چند درصد پروژه تکمیل شده؟ چند نفر واقعاً متصل شده‌اند؟ چه خدمات هوشمند شهری راه‌اندازی شده‌اند؟ آیا مشهد واقعاً به شهر هوشمند نزدیک‌تر شده یا فقط شهری با اینترنت سریع‌تر است؟
