شهر هوشمند به ناحیه شهری گفته می‌شود که با استفاده موثر از فناوری‌های نوین زندگی پایدار برای شهروندان و ساکنان آن فراهم می‌آورد. در شهر هوشمند با استفاده بهینه از منابع، کمترین آسیب به محیط زیست شهری و نواحی پیرامون آن وارد می‌شود. هوشمندی یک شهر به نحوه تعامل شهروندان با یکدیگر؛ پیشرفتگی ساختارهای مدیریت شهری؛ پاسخگویی زیرساخت‌ها؛ هماهنگی سازنده بخش‌های مختلف کسب‌و‌کارها؛ به‌کارگیری دانش در فرایندهای تصمیم‌گیری، اقدام، و بازنگری؛ و در یک کلام پایداری فزاینده زیست انسانی در آن شناخته می‌شود. شهر هوشمند شهری است که درآن فهم فناوری، کاربست اثربخش ابزارها، ارزش‌آفرینی مداوم از فعالیت‌ها برای معنی‌دار ساختن هر چه بیشتر زندگی انسان‌ها اساس برنامه‌ریزی‌ها و اقدامات در نظر گرفته می‌شود.
شهر هوشمند با وجود اینکه یک مفهوم نسبتا نوین است اما رشد فزاینده‌ای را تجربه کرده است. امروزه کمتر شهری را در کشورهای پیشرفته می‌توان یافت که برنامه‌ای برای هوشمندسازی شهر در نظر گرفته نباشد یا حداقل در بخشی از امورات شهری، مفهوم شهر هوشمند را عملیاتی نکرده باشد. البته میزان دستیابی به شهر هوشمند و بهره‌مندی از مزایای آن از کشوری به کشور دیگر و از شهری به شهری دیگر متفاوت است و همین امر موجب شکل‌گیری شکاف بین شهرهای جهان شده است. شهرهای توسعه‌یافته بیشترین بهره‌برداری را از شهر هوشمند به عمل آورده و خدمات مبتنی بر فناوری‌های نوین را راه‌اندازی کرده‌اند. نسل اول شهر هوشمند با کاربست هر چه بیشتر فناوری در زندگی روزمره آغاز شد و مبنایی برای نسل دوم شهرهای هوشمند فراهم کرد که فناوری‌های هوشمندسازی را وارد فرایندهای مدیریت شهری کردند. در نسل سوم شهرهای هوشمند، مشارکت مردم و مجامع در فرایندها و مدیریت شهری اهمیت بیشتری پیدا کرد.
ظهور فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی، اینترنت اشیاء، روش‌شناسی‌ها و ابزارهای تحلیل داده‌های بزرگ، شبکه‌های چندوجهی یادگیرنده، یادگیری عمیق و پردازنده‌های قوی، توسعه گرایش به تحول دیجیتال، و افزایش شتابان خلق دانش و تکامل نسل مدیریت دانش موجب شکل‌گیری بسترهای مناسب برای رشد شهر هوشمند گردید. امروزه با وجود امکان گردآوری، تحلیل، شبکه‌سازی، اشاعه، و کاربست داده‌ها، گرایش به سوی هوشمندسازی عملیات‌های شهری و پشتیبانی از کسب‌و‌کارهای نوین بیش از پیش فراهم شده است. طبق آمارهای موجود هم‌اکنون حدود ۵۴ درصد انسان‌ها شهرنشین‌اند و انتظار می‌رود تا حدود ۳۰ سال آینده این درصد به نزدیک ۷۰ درصد افزایش یابد. این روند نشان‌دهنده یک ابَرروند جهانی است که شهرهای هوشمند می‌توانند پاسخی به چالش‌های همراه آن پیدا کنند. طیف گسترده‌ای از مسائل که از اسکان، تغذیه، تعامل و انجام وظایف روزانه تا نوآوری‌های روزافزون برای کاهش آسیب‌های محیطی و اجتماعی را در بر می‌گیرد.
جمعیت شهرنشین ایران از حدود ۳۲ درصد در اوایل دهه ۱۳۳۰ به حدود ۷۵ درصد تا پایان دهه ۱۳۹۰ رسیده است. این رشد نشان‌دهنده تغییراتی با شتاب همتراز یا بیشتر از روند جهانی به سمت شهرنشینی است. این در حالی است که حدود نیمی از جمعیت کشور در چند شهر پرجمعیت کشور زندگی می‌کنند. از سوی دیگر، با توجه به تغییر سریع و افزایش یک‌باره جمعیت شهرهای بزرگ چالش‌های بسیار بیشتری از منظر زیرساخت، اسکان، اشتغال، و تعامل پیش روی شهرها به ویژه شهرهای بزرگ قرار می‌گیرد. پاسخگویی به این چالش‌ها به توجه جدی به شهر هوشمند و بهره‌برداری از مزایای آن برای بهبود کیفیت زندگی و افزایش پایداری شهرها نیاز دارد. نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌های ادواری به عنوان یک محمل ملی و بین‌المللی برای برجسته‌سازی اقدامات انجام شده و افزایش تعامل بازیگران شهر هوشمند در مسیر هم‌افزایی و همیاری در نظر گرفته می‌شود.
چهارمین نمایشگاه و کنفرانس شهر هوشمند ایران که از ۱۱ تا ۱۳ تیرماه برگزار می‌شود، تلاش دارد تا فراهم‌آورنده بستر تعامل مناسب بین بازیگران شهر هوشمند، مدیران شهری، صنعتگران، اندیشمندان، و صاحب‌نظران و همچنین مجموعه‌های دانش‌بنیان برای تکمیل پازل شهر هوشمند در کشور باشد. در این نمایشگاه و کنفرانس از یک سو فضا برای نمایش دستاوردها، فناوری‌ها، فنون و ابزارهای پیاده‌سازی شهر هوشمند وجود دارد، از سوی دیگر، امکان تحلیل عالمانه و معرفی جدیدترین روش‌شناسی‌ها، یافته‌های علمی و دیدگاه‌های دانشگاهی فراهم شده است. در این میان، توجه ویژه‌ای به ایده‌پردازی، استارت آپ‌ها، و نوآوری‌های نسل جوان به عمل آمده است. در واقع می‌توان گفت که چهارمین نمایشگاه و کنفرانس شهر هوشمند ایران ترکیبی از علم و عمل را برای ایجاد نقطه عطفی مناسب برای توسعه مفهومی و عملیاتی شهر هوشمند در ایران به نمایش می‌گذارد.
بهره‌مندی از دیدگاه‌های دانشگاهیان، آشنایی و معرفی ابتکارات و خلاقیت‌های نسل جوان نوآور، انتقال درس‌آموخته‌های شهرهای مختلف، معرفی و عرضه بهروش‌ها و تجربیات موثر کشورهای مختلف از جمله ویژگی‌های این رخداد ملی و بین‌المللی است. مسئولیت علمی این رخداد به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) محول شده است. پژوهشگاه در نظر دارد با ایجاد ارتباط وثیق با جامعه علمی و فناوری کشور فضای هم‌اندیشی و چاره‌جویی ملی برای چالش‌های مرتبط با شهر هوشمند فراهم کند. چالش‌هایی مانند یکپارچگی اقدامات، بلوغ فناوری، امنیت فیزیکی و معنایی داده‌ها، کاربرپسندی ابزارها و راه‌حل‌ها، چابکی و پاسخگویی ساختارها و فرایندها، آموزش و توانمندسازی مدیران و شهروندان، پروفایل شایستگی متناسب با شهر هوشمند، نقد و روش‌های انتخاب فناوری‌های مناسب و غیره در روزهای کنفرانس به بوته بررسی و تبیین گذاشته می‌شود.
دبیرخانه علمی زیر نظر شورای سیاست‌گذاری با دعوت از نخبگان جامعه علمی برنامه‌هایی را در قالب سخنرانی‌های تخصصی، میزگردهای تحلیلی، کارگاه‌های آموزشی، نقد و بررسی فناوری‌ها و ابتکارات، و ایجاد شبکه علمی تخصصی تدارک دیده است. در هرکدام از برنامه‌ها خوشه‌های مختلف همانند انرژی، حمل و نقل، مدیریت شهری، مراکز دانش و غیره با محوریت هوشمندسازی و بهره‌برداری از فناوری‌های هوشمند مورد توجه قرار می‌گیرد. روند برنامه‌ها به گونه‌ای طراحی شده است که نتایج هم‌اندیشی‌ها، تبیین‌ها، و نقد و نظرها به شکلی مناسب و سازماندهی شده در اختیار جامعه مدیریتی، اجرایی و علمی گذاشته شود. انتظار داریم که دستاوردهای دبیرخانه علمی به عنوان بخشی از کلیت نمایشگاه و کنفرانس در دستیابی به شهر هوشمند در ایران مفید و موثر واقع شود.
در پایان ضمن تشکر از مدیران این رخداد ملی و بین‌المللی لازم است از همه کسانی که در زمینه شهر هوشمند پژوهشی انجام داده‌اند، و یا به فناوری دست یافته‌اند، و ایده‌ای در ذهن دارند که طرح آن می‌تواند به برقراری ارتباط سازنده بین صاحبان ایده و دست اندرکاران شهر هوشمند قرار گیرد با دبیرخانه کنفرانس در ارتباط باشند تا بتوانیم بستری مناسب برای مطرح کردن آن در روزهای رخداد و همچنین بعد از آن فراهم کنیم. مشارکت نسل جوان از دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها و حتی ایجاد زمینه برای حضور نسل‌های جوان‌تر از مدارس و آموزشگاه‌ها به ارتقای اثربخشی این رخداد کمک خواهد کرد.
محمد حسن‌زاده
رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)
دبیر علمی چهارمین نمایشگاه و کنفرانس شهر هوشمند ایران